'รับยาที่ร้าน' อาจยังไม่ช่วย รพ.ลดแออัด วิจัยชี้ ปชช.ต้องการ 'คัดกรอง-รักษา' เพิ่มจากร้านยา

‘การรอคอย’ และ ‘ความแออัด’ นับเป็นสิ่งที่ผู้ป่วยแทบจะหลีกเลี่ยงไม่ได้เมื่อต้องเข้ารับบริการในโรงพยาบาลขนาดใหญ่ โดยเฉพาะอย่างยิ่งโรงพยาบาลของรัฐ บ้างก็ต้องเดินทางออกจากบ้านตั้งแต่ไก่ยังไม่ขัน และใช้เวลาไปเกือบครึ่งวันอยู่ในโรงหมอ

อย่างไรก็ตาม แม้ระยะเวลารอคอยเพื่อพบแพทย์ว่านานแล้ว แต่อีกส่วนที่สร้าง Pain Point ให้กับผู้ป่วยได้ไม่แพ้กัน นั่นก็คือ ‘การรอรับยา’

จากปัญหาดังกล่าว ประกอบกับช่วงของการแพร่ระบาดโรคโควิด-19 ที่จำเป็นต้องลดความแออัดภายในโรงพยาบาล ทำให้ ‘การเปิดบริการรับยาอย่างต่อเนื่องจากร้านยาคุณภาพนอกโรงพยาบาล’ เป็นแนวทางหนึ่งที่ถูกนำมาใช้เพื่อลดการให้บริการของผู้ป่วยที่ไม่มีความจำเป็นในโรงพยาบาลลง

ในวารสารวิจัยระบบสาธารณสุข ปีที่ 18 ฉบับที่ 1 ม.ค. - มี.ค 2567 จากสถาบันวิจัยระบบสาธารณสุข (สวรส.) ได้มีการศึกษาเรื่องการ ‘ถ่ายโอนบริการด้านยาจากโรงพยาบาลสู่ร้านยาชุมชน ในเขตพื้นที่กรุงเทพมหานคร (กทม.) และปริมณฑล’ ซึ่งระบุเอาไว้ช่วงหนึ่งถึงความเป็นมาว่า ปัญหาความแออัดของโรงพยาบาลใหญ่เกิดจากผู้รับบริการมากกว่าครึ่งมีภูมิลำเนาอยู่ในเขตเมือง ที่แม้จะมีสถานพยาบาลหรือหน่วยบริการใกล้บ้านสามารถให้บริการได้ โดยไม่จำเป็นต้องไปพบแพทย์เฉพาะทาง แต่ก็ยังพบว่าอาการที่เกิดขึ้นไม่ทุเลา หรือในอีกกรณีคือ ‘ไม่ศรัทธาในคุณภาพของการรักษา’

ขณะเดียวกันเมื่อเขตเมืองยังมีหน่วยบริการปฐมภูมิไม่ครอบคลุมเพียงพอ ฉะนั้นวิธีการแก้ปัญหา ‘ความแออัด’ นั้นก็คือ ‘การพัฒนาบริการปฐมภูมินอกโรงพยาบาลใหญ่’ ให้มีคุณภาพ เป็นที่ยอมรับ และสามารถดูแลต่อเนื่องได้ ในกรณีผู้ป่วยเบาหวาน ความดันโลหิตสูง หรือโรคเรื้อรังที่มีสภาพเวชกรรมคงที่

ด้วยเหตุนี้ ในการประชุมคณะกรรมการหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ (บอร์ด สปสช.) ครั้งที่ 9/2562 เมื่อวันที่ 2 ก.ย. 2562 จึงได้มีมติเห็นชอบโครงการลดความแออัด ลดระยะรอคอยรับยาของผู้ป่วยที่โรงพยาบาล โดยให้มารับยาที่ ‘ร้านยาแผนปัจจุบัน’ ซึ่งมีกระทรวงสาธารณสุข (สธ.) สำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ (สปสช.) สภาเภสัชกรม และสมาคมเภสัชกรชุมชน (ประเทศไทย) ร่วมดำเนินโครงการลดความแออัดของหน่วยบริการในระบบหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ (บัตรทอง หรือบัตร 30 บาท)

ประชาชนต้องการ ‘ตรวจคัดกรอง-รักษาเบื้องต้น’ ในร้านยา

ในการศึกษาดังกล่าวได้รวบรวมข้อมูลปฐมภูมิจากประชาชนที่อยู่ภายใต้สิทธิบัตรทอง โดยอาศัยการกำหนดขนาดกลุ่มตัวอย่างที่ใช้ในการศึกษา จำนวน 225 ราย ในจำนวนนี้จำแนกเป็นกลุ่มตัวอย่างที่อยู่ใน กทม. จำนวน 125 ราย และปริมณฑล จำนวน 130 ราย (จ.สมุทรปราการ และนครปฐม) ประกอบกับข้อมูลจากการสัมภาษณ์เชิงลึกกับผู้ที่มีส่วนเกี่ยวข้องในโครงการ เช่น เจ้าหน้าที่ หรือผู้บริหารโรงพยาบาล เจ้าของร้านยาชุมชนที่เข้าร่วมโครงการรับยาใกล้บ้าน เครือข่ายองค์กรที่เกี่ยวข้อง

​

จากผลการศึกษาด้านความต้องการของผู้ใช้บริการพบว่า การตรวจคัดกรอง และรักษาโรคเบื้องต้น เป็นบริการที่ประชาชนหรือผู้รับบริการต้องการสูงที่สุด โดยมีคะแนนเฉลี่ยอยู่ที่ 4.92 คะแนน รองลงมาคือการเติมยาโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง การดูแลฉุกเฉินในด้านต่างๆ เกี่ยวกับยา และการฉีดวัคซีน โดยมีคะแนนความต้องการเฉลี่ย 4.87 คะแนน 4.86 คะแนน และ 4.85 คะแนนตามลำดับ

อย่างไรก็ดี ความต้องการเพิ่มเติมด้าน การวัดความดัน การตรวจคัดกรองโรค และรักษาเบื้องต้น รวมถึงการดูแลฉุกเฉินในด้านต่างๆ ของร้านยาชุมชนนั้น พบว่ามีความสัมพันธ์กับการเข้าร่วมโครงการลดความแออัดโรงพยาบาล ซึ่งหากมีการขยายบริการเพิ่มเติมเหล่านี้ จะเป็นส่วนที่ช่วย ‘สนับสนุน’ หรือ ‘เพิ่มโอกาส’ ให้ประชาชนตัดสินใจเข้าร่วมโครงการลดความแออัดของโรงพยาบาลมากขึ้น

‘โครงการรับยาใกล้บ้าน’ ยังไม่ประสบความสำเร็จเท่าที่ควร 

ขณะเดียวกัน จากการสรุปความคิดเห็นที่ได้ในการสัมภาษณ์เชิงลึกจากผู้ที่เกี่ยวข้อง เช่น เภสัชกรเจ้าของร้านยาชุมชน จำนวน 70 ร้าน และเครือข่ายองค์กรที่เกี่ยวข้อง เช่น สมาคมร้านยา สมาคมผู้บริการโรงพยาบาลที่เข้าร่วมโครงการ จำนวน 24 ราย พบว่ามีความเห็นตรงกันว่า ปัญหาความแออัดในโรงพยาบาลยังคงมีอยู่ และควรได้รับการแก้ไข ซึ่งร้านยาชุมชนเห็นว่าโครงการนี้จะสามารถช่วยแก้ปัญหาความแออัดในการเข้ารับบริการได้

ขณะเดียวกัน โรงพยาบาลกลับมีความเห็นว่าโครงการรับยาใกล้บ้านยังไม่สามารถช่วยแก้ปัญหาความแออัดในการเข้ารับบริการได้ แม้ว่าจะเป็นโครงการที่มีประโยชน์ก็ตาม ซึ่งแนวทางการดำเนินโครงการที่น่าจะเกิดประโยชน์ต่อทุกภาคส่วนมากที่สุด คือ ‘การสนับสนุนงบประมาณให้แก่ร้านยาชุมชน’ เพื่อการบริหารจัดการสต็อกยาเอง โดยจะช่วยลดต้นทุนค่าขนส่งยาของโรงพยาบาลแม่ข่าย และทำให้ร้านยาชุมชนมีความคล่องตัวในการบริหารงานมากขึ้น

มากไปกว่านั้น ร้านยาชุมชนมีข้อสังเกตว่าภาครัฐควรเจรจากับบริษัทตัวแทนจำหน่ายยา เพื่อให้ร้านยาชุมชนสามารถซื้อยาได้ในราคาเท่ากับที่ทางโรงพยาบาลจัดหา

อย่างไรก็ดี ทั้ง 3 ภาคส่วนมีความเห็นตรงกันว่าโครงการรับยาใกล้บ้านนั้น ‘ยังไม่ประสบความสำเร็จเท่าที่ควร’ เนื่องจากมีประชาชนหรือผู้ป่วยเข้าร่วมโครงการไม่มากนัก และควรมีการประชาสัมพันธ์โครงการให้ประชาชนรับทราบและเห็นถึงประโยชน์ รวมถึงประชาสัมพันธ์โครงการให้ทีมแพทย์ประจำโรงพยาบาลเข้าใจหลักการดำเนินงานและประโยชน์ของโครงการ หากภาครัฐต้องการให้โครงการประสบความสำเร็จมากกว่านี้

หากรัฐจะถ่ายโอน ‘บริการด้านยา’ ควรพิจารณาถึง ‘ค่าตอบแทน’ 

จากผลการศึกษาด้านการประเมินต้นทุนที่เพิ่มขึ้นในการขยายบริการด้านยาสู่ร้านยาชุมชนนั้น พบว่าบริการที่ร้านยาชุมชนสามารถถ่ายโอนจากโรงพยาบาลมายังร้านยาได้มีทั้งหมด 8 บริการ ได้แก่ 1. การวัดความดัน 2. การให้คำปรึกษาเกี่ยวกับเรื่องยา และดูแลการจัดการยาให้เหมาะสมกับคนไข้ 3. การอธิบายผลข้างเคียงของยา และการติดตามอาการที่ไม่พึงประสงค์ของยา 4. การให้คำปรึกษาผ่านอีเมล โทรศัพท์ และช่องทางอื่นๆ 5. การตรวจคัดกรองโรค และการรักษาโรคเบื้องต้น 6. การเติมยาโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง เช่น เบาหวาน 7. การวัดระดับน้ำตาลในเลือด 8. การจัดส่งยาถึงบ้าน

​

ขณะเดียวกัน จากการขยายบริการด้านยาดังกล่าว หากมองในเรื่องของต้นทุนที่เพิ่มเติมขึ้นมานั้น ร้านยาชุมชนเห็นตรงกันว่า ‘ต้นทุนที่เพิ่มขึ้นมีไม่มาก และเป็นต้นทุนผันแปร’ ทว่า ‘ต้นทุนทางด้านเวลา หรือค่าเสียโอกาสของร้านยา’ จะเป็นต้นทุนหลักๆ ที่เพิ่มขึ้น เพราะต้องมีการสละเวลาดูแล หรือขายยาให้กับลูกค้า เพื่อมาให้บริการด้านอื่นๆ ที่ถ่ายโอนมาจากโรงพยาบาล

ฉะนั้นแล้ว หากภาครัฐต้องการผลักดันให้เกิดการถ่ายโอนบริการด้านยาจากโรงพยาบาล มายังร้านยาในอนาคตนั้น ควรพิจารณถึง ‘ค่าตอบแทน’ ดังกล่าวให้กับร้านยาด้วย

โครงการ ‘ลดความแออัด’ สอดรับ ‘30 บาทรักษาทุกที่ฯ’ 

จากบทสัมภาษณ์ของ ภก.ปรีชา พันธุ์ติเวช อุปนายกสภาเภสัชกรรม คนที่ 2 ที่เปิดเผยกับ “The Coverage” ถึงบริการเพิ่มเติมนอกเหนือจาก ‘กลุ่มอาการเจ็บป่วยเล็กน้อย รับยาได้ที่ร้านยา’ หรือ ‘Common Illness’ ยังมีโครงการ ‘ลดความแออัดในโรงพยาบาล’ ที่จะสอดรับกับนโยบายของรัฐบาล ‘30 บาทรักษาทุกที่ด้วยบัตรประชาชนใบเดียว’ ในกรณีที่ประชาชนมีอาการคงที่ และต้องได้ยาต่อเนื่อง โดยแพทย์จะออกใบสั่งยาอิเล็กทรอนิกส์ (e-Prescription) พร้อมกับส่งมายังร้านยาที่เป็นเครือข่าย

โดยในส่วนของบริการที่จะขยายออกไปนั้น ยังมี ‘บริการคัดกรองโรค’ อีกด้วย เช่น ในกรณีอายุต่ำกว่า 35 ปี จะมีการชั่งน้ำหนัก วัดส่วนสูง คำนวณค่าดัชนีมวลกาย (BMI) เพื่อดูภาวะอ้วน รวมถึงการวัดความดัน คัดกรองสารเสพติด การดูแลสุขภาพทั่วไป ส่วนในกรณีที่มีอายุมากกว่า 35 ปีนั้น จะมีบริการตรวจวัดระดับน้ำตาล ดูความเสี่ยงที่จะเกิดขึ้นกับหลอดเลือด และหัวใจ เป็นต้น